por Rebeca Baceiredo

A identidade sexual é unha contradición de termos ou é o xeito no que se estabiliza o que non é, por natureza nin por definición, persistente, idéntico a si mesmo.

Di Butler na súa obra Mecanismos psíquicos do poder  (1997) que a “identidade sexual é unha expresión contraditoria, aínda que produtiva”. Isto vén a significar que a identidade é unha estabilización psicosocial do fluxo que constitúe a libido ––nos termos psicanalíticos clásicos que Butler segue no libro–– ou o devir que constitúe algo así como o hálito vital que nos conforma como seres vivos e que é en si mesmo libre, sen forma. Seguindo a análise deleuziana, nun primeiro nivel, as sociedades organizarían os corpos como produtivos; nun segundo, agregarían o rexistro dos mesmos e, finalmente, coa enerxía sobrante, permitirían a ficción da identidade persoal.

É dicir, na produción cultural dos suxeitos, que son habitus, a repetición de xestos segundo as pautas aceptadas solidifica modos de comportamento e funcións sociais, de maneira que sostén a organización social. Mesmo o capitalismo, sistema axiomático, de espazos lisos, que en aparencia é fluído e acolle todo, precisa de estrías, de ancoraxes que serven como surtidores de capital, pero este capital precisa do devir: o capital é capital en tanto que se move, e, por certo, que a maior velocidade, maior capacidade produtiva. Polo tanto, o xogo de identidades como avatares, como representacións ou formas para escoller entre as que se ofrecen, codifican e recodifican o magma produtivo, en principio nun sentido ontolóxico e, nunha segunda instancia, nun sentido económico. 

O xénero como avatar

Porén, a distinción de xénero estaría situada, nun principio, no nivel da organización produtiva dos corpos en función do binarismo sexual e, para iso, foi construída tal noción.

Obviamente, o xénero non só atravesa a organización produtiva dos corpos sociais, xunto con outros nesgos, senón que ocupa a esfera do rexistro, ata o punto de que o xénero encargado da reprodución biolóxica e social, é dicir, da esfera doméstica, nin sequera se rexistraba. 

Podemos barallar a idea de que o capitalismo sabe xa, porque botou contas, que non lle resulta rendible prescindir da metade dos corpos e das mentes produtivas, especialmente, cando é posible relegar as funcións de coidado e reprodución a outr@s subalternas. Por iso, o xénero como identidade parece desprazarse da dimensión produtiva ao avatar co que reberetan a subxectivación. Se ben din que xa non caben as distincións de xénero na distribución das funcións sociais, no ámbito do deseño do eu poden ser moi produtivas, economicamente.

A performatividade de Butler e a ampliación ontolóxica de Haraway

Butler sinalaba o xénero, na súa construción por mímese, como o establecemento performático e instaba a improvisar, a crear novos xeitos, propugnando un devir que, ademais, superaba a fundamentación ontolóxica ao situalo unicamente na esfera da representación; é dicir, concretaba no ámbito do xénero a crítica e o sorpasso á tradición metafísica occidental, con modelos e copias, con principios, fundamentos e consecuencias, á vez que representaba a emancipación dun simulacro defundamentado. Ademais, Haraway, insistía en que os supostos fundamentos biolóxicos, sexos, nos que se apuntalaban os xéneros, non eran tales, pois seguindo as liñas abertas por Foucault, apuntaba que a ciencia, tanto como coñecemento producido como praxe, naturalizou os seus saberes, é dicir, repetiu o erro no que porfiamos: confundir a epistemoloxía co obxecto. As ciencias naturais tamén resultaron ser relatos, froitos do paradigma vixente, xa coa crítica de Kunh no ámbito da Filosofía da Ciencia, logo, os corpos, que non son puramente morfoloxía, fenotipo, non son esencias que se corresponden con categorías perfectamente delimitadas, binarias.

A natureza é diversidade e, ademais, non é unha esfera tan radicalmente separada do ámbito cultural, que inclúe o poiético, o técnico, o que se fai. 

O que se fai co que se propuxo

Mais o sistema combina as máximas de ser quen se quere ser cunha sorte de recuperación da verdade por desvelamento, que apela a devir quen realmente es: unha sorte de facerse a un/ha mesmx autopoieticamente pero, coma no sentido grego clásico, permitirse chegar ao estado de acto, de perfección. Unha finalidade, un fin, un termo, unha estabilización. A maiores, quen realmente es parece situarse nunha sorte de realidade espiritual, virtual, máis alá do material. Case cunha formulación platónica, habería que atopar o fundamento, os principios que nos constitúen, un arkhé que, nun mundo posmoderno, non é racional e intelixible, senón que obviamente se sustenta no sentimento. Es o que sentes, polo tanto, devén o que sentes.

Sentir e liberdade individual son os grandes éxitos cos que funciona o noso mundo.

Algo así parece emitir o mix discursivo hexemónico, que captura propostas emancipadoras con formulacións ancestrais que trazan nas semióticas do capitalismo a D’ ou os €. 

_____________________________________________________________________________

Rebeca Baceiredo.

Estudou Xornalismo, doutorouse en Filosofía con Premio Extraordinario cunha tese a propósito de Gilles Deleuze. En 2005 recibe o Premio de Ensaio Ramón Piñeiro pola obra O suxeito posmoderno. Dende entón escribe ensaio filosófico, con propostas en torno á ontoloxía política, como A revolución non vai ser televisada, Capitalismo e Fascismo, Oikonomía do xénero, Animais de estimação, Como não ser, tranquilamente, human@s, etc., así como publicou libros de poesía e narrativa.