reviradafeministapor Ana Fernández
Hai cousa dun mes lin unha entrevista ao artista catalán Manel De Aguas, que xunto con outrxs “activistas” como Moon Ribas ou Neil Harbisson define a súa identidade como cyborg e transespecie. Manel, viaxou a Tokio para someterse a unha operación e implantarse unhas aletas na caveira que lle permitisen percibir os cambios na presión atmosférica por medio dun dispositivo capaz de emitir pulsacións a diferentes velocidades.
A proposta dxs “activistas” cyborg pasa pola intervención do corpo para reivindicar a identidade como performance diluíndo os opostos binarios entre natureza e tecnoloxía, entre animal e humano. Nada que non tratase nas súas metáforas a filósofa feminista Donna Haraway a comezos dos anos oitenta: a ruptura de esencialismos, o desenvolvemento dunha ética capaz de aceptar o descoñecido e, en definitiva, a radicalidade de destruír o binarismo como esencia última dun pensamento feminista verdadeiramente transformador.
Manel e Moon Ribas enténdense cyborg dende a liberdade da autodeterminación identitaria, lugar que de facto considero revolucionario para imaxinarnos diversxs e máis libres; sen embargo — e aquí agroman as incomodidades — , enténdense tamén como grupo social oprimido e a miúdo fan referencia á xenealoxía da experiencia trans na historia, equiparándose a un colectivo que ata hai ben pouco tempo loitaba — e loita— dende a maior das invisibilidades e os lugares máis precarizados e vulnerables da estrutura social.
Sexa como for, cales son as consecuencias deste tipo de discurso para cos feminismos? Cales son as consecuencias para as persoas trans?
Nos últimos anos o anquilosamento de posturas esencialistas a respecto da identidade de xénero por parte do autodenominado “feminismo-radical”, “radfems” e “terfs” ten gañado un peso considerable nos debates feministas do estado español. Ante o medo, o borrado de categorías dende as que reivindicar dereitos á transfobia e á cruzada contra o queer estanse a converter na punta de lanza dunha corrente de pensamento baseada no peche de liñas e na exclusión. Esta lóxica recorre a miúdo a experiencias como as dxs artistas cyborg e xs transespecie para ridiculizar e deslexitimar as identidades trans. Tal e como formulaba Donna Haraway: “A tecnoloxía non é neutral. Estamos dentro do que facemos e está dentro de nós. Vivimos nun mundo de conexións, e importa cales se fan e cales se desfán”. É dende aquí que nacen todas as preguntas, todos os medos, todas as incomodidades.
Pódense autodenominar xs cyborgs como oprimidxs? É imprescindible narrarse dende novas formas de opresión para lexitimar a autodeterminación identitaria e dar coherencia ao dereito a imaxinarnos? Ata que punto é lexítimo e ético igualar a experimentación artística-identitaria á experiencia de persoas trans que sofren e están expostas a violencias estruturais tácitas e á deslexitimación discursiva por parte do patriarcado e do propio feminismo? Que papel xoga a interseccionalidade en todo isto? Quen ten cartos para viaxar a Tokio e poñerse aletas na cabeza? En que medida cuestionar estas formas de identidade reproduce, ou non, o esencialismo moralista do feminismo radfem? En que medida resulta urxente e necesario?
Alén do xénero xs activistas cyborg retoman a mística da ecoloxía profunda e reivindican a necesidade de reconectar — nunca mellor dito — coa natureza a través dunha fusión identitaria e dun desenvolvemento dos sentidos que admita as capacidades doutras especies.
Mais unha vez: cales son as implicacións desta corrente de pensamento para o ecoloxismo? Ata que punto rompe esta proposta de hibridación co esencialismo da modernidade que di que xs seres humanos somos algo diferente da natureza? Definirse simultaneamente como humano e animal non reforza a idea de que o humano e o animal son categorías diverxentes? Acaso non somos xs seres humanos unha especie do xénero homo igualmente (co)dependente co resto das especies para cos ecosistemas que habitamos? Ata que punto resultan útiles este tipo de narrativas para comprendermos a nosa relación co medio na urxencia do colapso medioambiental ao que nos confrontamos hoxe?
Neste senso, e sen vacilar, Jorge Riechmann afirmaba:
“Mentres o tecnohumanismo e o transhumanismo pugnan entre eles, seguimos na incapacidade de asumir a realidade (metabólica, enerxética, climática, ecosistémica, biosférica) e de avanzar polo camiño que si axudaría: un humanismo non antropocéntrico capaz de entender o Homo sapiens baixo os mesmos criterios de clasificación biolóxica que para os demais seres vivos”.
A tecnoloxía implica, en definitiva, unha responsabilidade para con nós mesmxs e con outrxs, implica facernos necesariamente todas as preguntas mesmo se non temos a gran resposta, ser coidadosxs e coidar das consecuencias.
Ana Fernández
Nacín no barrio coruñés de Labañou e estudei Historia en Santiago de Compostela. Para medrar no feminismo prefiro ollar cara as marxes.
Este artigo plantexa interrogantes, dúbidas e inquedanzas en torno a identidade cyborg e o noso dereito a imaxinarnos.