reviradafeministade Laura M. Castro
A tecnoloxía precisa de máis mulleres? Si, mais non así
Hai un elefante na sala tecnolóxica.
E non, non me refiro á falta de mulleres no eido da informática (como construtoras e produtoras da mesma, isto é). É ben sabido que o mundo da tecnoloxía é un eido dominado polos homes (por homes brancos cisexuais xoves, para máis datos). Non sempre foi así: de feito, foron mulleres as pioneiras deste novo saber, dende o teórico (Ada Lovelace foi a primeira en escribir un algoritmo deseñado para ser executado por unha máquina) até o práctico (foron seis mulleres as que comezaron a programar no ENIAC, unha das primeiras computadoras de propósito xeral —e ao longo da vida útil do aparello probablemente foron moitas máis, e con relevante participación de mulleres negras, non sempre mencionadas—). Non foi até os anos oitenta do século pasado cando a tendencia comezou a se romper, coincidindo coa chegada da informática persoal. As campañas de marketing para achegar “unha computadora a cada casa” (o soño de Bill Gates, fundador de Microsoft) dirixíronse exclusivamente a homes e nenos. Nacía o mito do friki, desprazando a nenas e mulleres por completo [imaxe 1].
Imaxe 1 Source: National Science Foundation, American Bar Association, American Association of Medical Colleges Credit: Quoctrung Bui/NPR
Durante décadas, este novo status quo pareceu preocupar pouco. Mais recentemente a situación está a mudar: dende diferentes eidos socioeconómicos, rexístrase e maniféstase non só preocupación pola ausencia de mulleres na informática en particular e a tecnoloxía en xeral, senón que se demandan solucións prontas e efectivas. O Foro Económico Mundial alertaba en 2018 sobre os millóns de empregos que a tecnoloxía tiña aínda por crear. O mesmo ano, a Unión Europea estimaba canto subiría o seu PIB se as mulleres entraran en masa no mercado dixital (nada máis e nada menos que 16 billóns de euros). En España, o déficit de persoas con habilidades de programación cifrábase o ano pasado en 10.000. Semellaría, pois, que o que se procura é un aumento da man de obra tecnoloxicamente cualificada, tan significativo que só cos homes non chega.
Para disimular este argumento economicamente interesado, comezáronsenos a descubrir as consecuencias da ausencia das mulleres durante os anos nos que a tecnoloxía se fora volvendo omnipresente. Parte do que nos afixeramos a entender como “erros informáticos” en moitas ocasións eran problemas de deseño e execución atribuíbles á visión túnel dos homoxéneos equipos de desenvolvemento de software, compostos fundamentalmente por homes brancos heterosexuais de entre 20 e 35 anos: traducións de texto machistas, clasificacións de fotos racistas, hipersexualización e obxectualización de personaxes femininas, interfaces pouco amigables para xente de idade… Por fin estes problemas podían presentarse como importantes á luz da bendición do capital.
Mais por moito que a demanda laboral urxa, as consecuencias do mito do friki non fan máis que trasladar a universidades e centros de formación unha presión que non lles pertence: non poden formar mulleres se as mulleres non elixen ese tipo de estudos en primeiro lugar. As miradas póñense entón nos institutos: “que facedes, que as rapazas non estudan informática?” “Pouca cousa, no bacharelato, e mesmo na secundaria, xa andan con outras ideas” Así, chegamos até a primaria, e configúrase o concepto de “leaking pipeline” (ou tubaxe pingante, ver [imaxe 2]), unha metáfora sinxela que visibiliza como, a pesar de ter o mesmo interese cando son cativas, pouco a pouco a sociedade patriarcal vai afastando as nenas dos camiños STEM (Science, Tecnology, Engineering, Mathematics). Mesmo atopamos así unha explicación ao aparente paradoxo de que esta situación (a fenda de xénero na tecnoloxía) se rexistre mesmo nos países presuntamente máis igualitarios, como por exemplo Suecia. Unha vez máis, as leis non son suficientes. A cultura na que vivimos condiciona ás persoas con moita forza e leva a nenos e nenas por diferentes camiños en función do seu sexo: son os chamados corredores de cristal.
Imaxe 2
Mais en realidade non son libres, os condicionamentos socioculturais presentes dende antes de naceren configuran eses corredores de cristal.
Esta segunda metáfora é perfectamente acaída. Agora mesmo vivimos un auxe de actividades relacionadas coa tecnoloxía en diferentes formas (programación visual, robótica…) para crianzas cada vez máis novas, co dobre mantra de expoñelas canto antes a unhas habilidades que serán transversais no futuro que terán que vivir e sementar na mente das cativas o xerme de futuras profesionais tecnolóxicas. Probablemente sexa certo que o chamado “pensamento computacional” lles permita entender mellor, e polo tanto tirar máis proveito, da tecnoloxía que seguirá conquistando máis e máis áreas das nosas vidas. Porén, a confianza posta nestas actividades ten varios puntos moi febles.
O primeiro, supor que as nenas/mozas/mulleres non elixen a tecnoloxía porque a descoñecen, porque non foron expostas suficientemente ou axeitadamente a ela. Alén do evidente paternalismo subxacente nesta suposición, voltemos á metáfora dos corredores de cristal: as nenas coñecen e manexan perfectamente a tecnoloxía, alomenos, tan perfectamente coma os seus compañeiros. E reciprocamente, os nenos e mozos, cando elixen opcións tecnolóxicas, saben realmente igual de pouco ca elas en que consisten realmente. Mais por algún motivo eles escollen libremente e a elas temos que “convencelas”. O “misterio” reside en todos os demais estímulos e indicadores que reciben ao longo das súas vidas (da súa familia, da súa contorna, dos medios…) e que se traducen, dun ou doutro xeito, en que por máis que lles guste, non é realmente algo ao que adicarse no caso delas. Preténdese influír na súa suposta liberdade de elixir, porque non “elixen ben”; mais en realidade non son libres, os condicionamentos socioculturais presentes dende antes de naceren configuran eses corredores de cristal. As nenas e nenos xa ven a través das súas paredes, pero na súa maioría seguen os camiños marcados.
O segundo punto feble, mesmo se desbotamos o anterior, é que non hai fundamento (porque non temos precedente) para a crenza case axiomática de que estas actividades temperás serán o xeito infalible en que as nenas chegarán a ser mulleres construtoras e produtoras, e non só simples consumidoras, dunha tecnoloxía non pensada para elas nin para as súas necesidades. Dito doutro xeito, pensar que a exposición das nenas a unha tecnoloxía que adoece dos problemas que queremos corrixir coa súa futura presenza terá un efecto totalmente positivo peca, cando menos, de abofé optimista. Unha tecnoloxía que nos invisibiliza detrás de “usuarios”, iconos con ou sen garavata, que cambia a apariencia sen razóns funcionais, que emprega vocabulario non accesible para todo o mundo…
Mais a alternativa, que pasa por analizármonos, deconstruírmonos e reformulármonos como sociedade é unha tarefa moito máis difícil que organizar un taller de programación ou un concurso de robots e ficar satisfeitas en que estamos cambiando o futuro.
E con todo o dito, o elefante segue na sala tecnolóxica. Para as poucas mulleres que rematan estudos para seren profesionais tecnolóxicas (un 18’8% na UE), o desenvolvemento dunha carreira profesional completa no seu campo de especialización será unha última barreira. Aínda que rara vez se reflicte, a tubaxe pingante continúa despois de entraren neste mundo, porque a sociedade patriarcal ten o seu especial ecosistema no eido tecnolóxico: o mito do friki deriva na chamada “bro culture”. Caracterizada pola competitividade extrema, a meritocracia, o illamento, a extensión do traballo alén das horas retribuídas, a inversión do tempo de ocio en proxectos individuais de corte tecnolóxica, e os sesgos á hora de avaliar, contratar e mesmo recomendar profesionais tradúcense nun 45% máis de posibilidades de que unha muller técnica abandone a súa profesión. E se xa introducimos o factor maternidade, as profesionais que manteñen a súa carreira profesional despois de ser nais son aínda menos. Énfase en “manteñen”: topamos cos ben coñecidos teitos de cristal.
Con estas perspectivas, podemos, a boa fe, animar ás nosas fillas a adicarse á informática? Eu, dende o meu sesgo de supervivente (malia todo, son muller, informática e nai), non me atrevo a pronunciarme.
Se cadra o elefante da sala tecnolóxica é ao mesmo tempo un ovo e unha galiña. Agora mesmo, semella que estamos nunha carreira cara adiante, na que implicitamente confiamos en que máis mulleres profesionais farán das profesións tecnolóxicas lugares máis humanos. Que simplemente por chegar máis de nós cambiaremos a bro culture. Quizais. Ou quizais estamos empurrando a máis nenas e mulleres a un contorno hostil que non deberían ter a responsabilidade de cambiar dende antes de chegar.
Imaxes
[2] https://pbs.twimg.com/media/DF03-QIXoAE3MIe?format=jpg
[3] http://blogs.nature.com/soapboxscience/files/2014/09/Leaky-Pipeline-in-STEM-Blog-Pic.png
___________________________________________________
Nacín en Madrid no 80, de raizames galegas que anos despois me trouxeron de volta. Vivo e traballo na Coruña, aínda que pasei tempadas en sitios tan diferentes como Texas (USA) e Göteborg (Suecia). Son profesora e investigadora na Facultade de Informática Universidade da Coruña, onde coordino os estudos de Grao en Enxeñaría Informática e son mentora das xeniais Hello, sisters! Son unha tímida introvertida que acabou falando en público non só para gañar o xornal, senón tamén porque acabei colléndolle o gusto, aínda que o síndrome de impostora siga amolándome antes de cada ocasión. Gústame bailar e montar quebracabezas. Gústame aprender cousas novas e viaxar con pouca equipaxe. Non leo tanto como me gustaría e probablemente vexo máis series de TV das que debería.
@lauramcastro